
24 sty Jak uzyskać dostęp do informacji publicznej?
Na początek – co to jest informacja publiczna – otóż każda informacja o sprawach publicznych stanowi informację publiczną.
Informacja publiczna może być prosta, albo przetworzona. To o jakiego rodzaju informację występujemy będzie miało istotne znaczenie o czym przeczytasz w dalszej części artykułu.
Tryb udzielania informacji publicznej określa ustawa o dostępie do informacji publicznej a w odniesieniu do danych z Sejmu i Senatu ich regulaminy
Do jakich informacji mogę mieć dostęp?
Prawo do informacji publicznej ma rangę konstytucyjną tzn wynika z art. 61 Konstytucji RP.
Obywatel ma prawo do uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne – w zakresie, w jakim wykonują one zadania władzy publicznej i gospodarują mieniem komunalnym lub majątkiem Skarbu Państwa.
Prawo do uzyskiwania informacji obejmuje dostęp do dokumentów oraz wstęp na posiedzenia kolegialnych organów władzy publicznej pochodzących z powszechnych wyborów, z możliwością rejestracji dźwięku lub obrazu.
Jakie są ograniczenia w dostępie do informacji publicznej?
Ograniczenie prawa, o którym mowa powyżej, może nastąpić wyłącznie ze względu na ochronę wolności i praw innych osób i podmiotów gospodarczych oraz ochronę porządku publicznego, bezpieczeństwa lub ważnego interesu gospodarczego państwa.
Prawo do informacji publicznej podlega ograniczeniu m.inn:
- w zakresie informacji niejawnych,
- ze względu na prywatność osoby fizycznej lub tajemnicę przedsiębiorcy – ograniczenie to nie dotyczy jednak informacji o osobach pełniących funkcje publiczne, mających związek z pełnieniem tych funkcji, w tym o warunkach powierzenia i wykonywania funkcji.
Od kogo możemy żądać dostępu do informacji publicznej?
Ogólnie są to władze publiczne oraz inne podmioty wykonujące zadania publiczne będące w posiadaniu takich informacji np.:
- organy władzy publicznej;
- organy samorządów gospodarczych i zawodowych;
- podmioty reprezentujące Skarb Państwa;
- podmioty reprezentujące państwowe osoby prawne albo osoby prawne samorządu terytorialnego
I inne wymienione w ustawie.
Kto może wystąpić z wnioskiem o udostępnienie informacji publicznych?
Każdy. I od takiej osoby nie można żądać uzasadnienia takiego wniosku.
W jaki sposób otrzymam dostęp do informacji publicznej?
Informacja publiczna jest udostępniana na wniosek, chyba że została udostępniona w Biuletynie Informacji Publicznej lub portalu danych, a informacja publiczna, która może być niezwłocznie udostępniona, jest udostępniana w formie ustnej lub pisemnej bez pisemnego wniosku.
Podmiot udostępniający informację publiczną jest obowiązany zapewnić możliwość:
- kopiowania informacji publicznej albo jej wydruk lub
- przesłania informacji publicznej (np. na adres zamieszkania wnioskodawcy lub e-mail) albo przeniesienia jej na nośnik np. pendrive.
Informacja publiczna powinna być udostępniona w terminie najpóźniej 14 dni od złożenia wniosku, a jeżeli z jakiś powodów ten termin nie może być dochowany – podmiot udostępniający powinien powiadomić o tym fakcie wnioskodawcę i określić termin, w którym informacja zostanie mu udostępniona (nie później, niż 2 msc).
Na decyzję o odmowie udostępnienia informacji publicznych wnioskodawcy przysługuje odwołanie zgodnie przepisami kodeksu postępowania administracyjnego.
Jak wykazać interes publiczny?
Prawo do dostępu do informacji publicznej przysługuje każdemu i podmiotowi udostępniającemu nie wolno żądać wykazania interesu prawnego lub faktycznego.
Jest jednak jeden haczyk, z którego podmioty często korzystają. Otóż jak na początku napisałam – informacja publiczna wg ustawy może być prosta lub przetworzona, a jeżeli podmiot uzna, że wnioskujemy o informację przetworzoną to może zażądać od nas wykazania, że uzyskanie tej informacji jest szczególnie istotne dla interesu publicznego.
I tutaj zaczynają się schody. Jeżeli wnioskodawca – zdaniem podmiotu – w sposób niewystarczający wykazał działanie w interesie publicznym – może odmówić udostępnienia informacji.
Orzecznictwo Wojewódzkich Sądów Administracyjnych oraz Naczelnego Sądu Administracyjnego w tym zakresie jest bogate. W zależności od stanu faktycznego można wyszukać zarówno rozstrzygnięcia korzystne dla podmiotów udostępniających, jak i dla wnioskujących o dostęp do takich informacji.
Co istotne, orzecznictwo utrwaliło konieczność wykazania nie tylko faktu działania wnioskodawcy w interesie publicznym, ale również możliwość realnej zmiany i ulepszenia życia społecznego – co znacznie ogranicza prawo do dostępu do informacji publicznych.
W orzecznictwie znajdziemy też odpowiedź na pytanie jakie informacje uznajemy za przetworzone – w jaki sposób podmiot powinien uzasadnić konieczność przetworzenia (opracowania) żądanych informacji.
Niedawno brałam udział w dwóch sprawach, gdzie podmiotami zobowiązanymi do udostępnienia informacji publicznych były jedna z krakowskich uczelni wyższych i olsztyński instytut naukowy. Reprezentowałam organizację społeczną Fundację Międzynarodowy Ruch na Rzecz Zwierząt VIVA!
Sprawy dotyczyły odmowy udostępnienia danych z zakresu wykonywania doświadczeń na zwierzętach. W obydwu przypadkach organy odmowę udostępnienia uzasadniły brakiem wykazania szczególnie istotnego interesu publicznego.
W obydwu sprawach sądy przyznały rację Fundacji, stwierdzając m.inn., że przepisy i orzecznictwo NSA o udostępnieniu informacji publicznej przetworzonej zawężają obowiązek udostępnienia takich danych do takich sytuacji, w których wnioskodawca nie tylko wskaże szczególny interes publiczny, który przemawia za udostępnieniem mu informacji przetworzonej, ale wnioskodawca musi też wykazać, że ma możliwość realnej zmiany i ulepszenia życia społecznego.
Krakowski sąd w wyroku WSA II SA/Kr 538/23 wskazał jednak, że „trzeba pamiętać, że wykładnia omawianego przepisu nie może prowadzić do sytuacji, w której praktycznie nigdy nie miałby zastosowania (…) nie można interpretować wspomnianego przepisu w taki sposób, który całkowicie zamknie uczestnikom życia społecznego dostęp do informacji przetworzonej”.
Ponadto sąd stwierdził, że „trudno sobie wyobrazić stan faktyczny, w którym „szczególnie istotny interes publiczny” występowałby w większym stopni, niż w niniejszej sprawie. Jeżeli organizacja społeczna zastępuje państwo, analizując metodologię i skuteczność badań naukowych, to owo państwo – w tym przypadku reprezentowane przez Rektora (…) – winno z tą organizacją współpracować, a nie szukać pretekstów do odmowy udostępnienia informacji publicznej„.
Podsumowanie.
Warto korzystać z prawa do dostępu do informacji publicznych w ważnych społecznie sprawach i oby więcej takich orzeczeń, które nie czynią tego prawa pozornym.