Ile kosztuje użytek osobisty utworów, czyli o tym, że nie ma darmowych obiadów.

Ile kosztuje użytek osobisty utworów, czyli o tym, że nie ma darmowych obiadów.

Dozwolony użytek osobisty określony w art. 23 prawa autorskiego zapewnia legalne kopiowanie utworów dla celów prywatnych (niekomercyjnych).

Bez zezwolenia twórcy wolno nieodpłatnie korzystać z już rozpowszechnionego utworu w zakresie własnego użytku osobistego. Zakres użytku osobistego obejmuje korzystanie z pojedynczych egzemplarzy utworów przez krąg osób pozostających w związku osobistym, w szczególności pokrewieństwa, powinowactwa lub stosunku towarzyskiego.

  • dozwolony użytek prywatny powinien być zatem nieodpłatny (tzn. nie połączony z zapłatą wynagrodzenia właścicielowi praw do utworu);

Czy faktycznie tak jest?

Posługując się kopiarką, czy skanerem, aby powielić ciekawy artykuł rzeczywiście nie dokonujemy zapłaty wynagrodzenia należnego twórcy z tytułu korzystania z jego dzieła.

Jednak koszt „godziwej rekompensaty” należnej twórcy wliczony jest w cenę urządzenia służącego do kopiowania, czystego nośnika (płyta CD, DVD), czy też ryzy papieru do drukarki.

Okazuje się bowiem, że korzystanie z utworu dla użytku osobistego wcale nie jest nieodpłatne.

Polskę wiąże tzw. dyrektywa infosoc, która uznaje, iż „wyjątki i ograniczenia praw wyłącznych autora związane z dozwolonym użytkiem prywatnym utworów powinny być rekompensowane godziwym wynagrodzeniem twórcy”. Oznacza to, iż o ile państwo członkowskie zdecyduje się wprowadzić ograniczenia praw twórców w postaci licencji ustawowych (pisałam o tym tu: https://kancelarianadodra.pl/granice-dozwolonego-uzytku-osobistego-czyli-co-mozemy-legalnie-zrobic-z-cudzym-utworem/), jednocześnie musi przewidzieć mechanizm gwarantujący restytucję braku wynagrodzenia.

Wprowadzono zatem rozwiązanie w postaci pobierania opłat od urządzeń i czystych nośników oraz opłat reprograficznych, stanowiących rekompensatę za kopiowanie, przegrywanie treści chronionych w ramach dozwolonego użytku osobistego stanowi odpowiedź na masowe wykorzystywanie treści chronionych w celach prywatnych i istotne zagrożenie dla majątkowych interesów autorów i podmiotów praw pokrewnych.

W polskim systemie opłaty stanowiące rekompensatę za dozwolony użytek osobisty obciążają producentów i importerów urządzeń reprograficznych i czystych nośników, a także osoby profesjonalnie zajmujące się świadczeniem usług kserograficznych.

Wachlarz produktów obłożonych opłatą jest szeroki i dotyczy przedmiotów powszechnie używanych przez konsumentów w życiu codziennym. Podstawą naliczenia opłaty reprograficznej jest cena brutto urządzenia (zawierająca właściwą stawkę podatku VAT).

  • I tak na przykład z tytułu sprzedaży zestawu samochodowego z odtwarzaczem płyt CD z funkcją nagrywania wysokość opłaty wynosi 1,08% ceny, za komputerowy twardy dysk Standard opłata wynosi 1%, za kartę pamięci (w tym pendrive i inne wymienne pamięci masowe) opłata wynosi 0,47%, urządzenie MP3 Single Function to stawka 3%, a nagrywarka komputerowa płyt DVD – 2,28%, płyta DVD RAM również 3%.
  • Według zestawień za kopiarkę oraz skaner płaski stawki wynosi 3% ceny urządzenia, a za papier formatu A3 i A4 – 1,25%.
  • Opłaty od punktów kserograficznych pobierane są w wysokości do 3% wpływów z tytułu prowadzenia takiej działalności gospodarczej.

Należy zwrócić uwagę na fakt stosowania domniemania użycia urządzeń reprograficznych i czystych nośników do zwielokrotniania utworów chronionych. Takie założenie powoduje w konsekwencji, iż opłata jest pobierana za sam potencjał urządzenia do sporządzania kopii utworów. Naliczenie opłaty (tzw. opłat reprograficznych i opłat od urządzeń i czystych nośników) wynika z samej tylko zdolności urządzenia lub czystego nośnika do potencjalnego wykonania kopii prywatnej chronionego utworu.

Nie jest konieczne udowodnienie, że utwór skopiowano w ramach licencji ustawowej oraz wykazanie poniesionych przez twórcę i wydawcę strat. Opłata pobierana jest od każdego sprzedanego egzemplarza urządzenia i czystego nośnika bez względu na ich rzeczywiste wykorzystanie. Daniną obłożona jest także każda ryza papieru, choć może zostać użyta np. przez dziecko do rysowania.

W związku z oczywistymi trudnościami zidentyfikowania konkretnej osoby fizycznej, która kopię wykonała – a następnie wykazania rozmiaru strat, jakie wyrządziła – opłatą reprograficzną obciąża się nie osoby prywatne, ale podmioty dysponujące sprzętem i urządzeniami i profesjonalnie zajmujące się udostępnianiem i wykonywaniem usług zwielokrotnienia.

Stawki opłat mają oczywiście wpływ na końcowe ceny detaliczne produktów i usług. Podmioty zobowiązane wliczają bowiem kwotę opłaty za kopię na użytek osobisty w cenę udostępniania sprzętu lub cenę świadczonej usługi, co w konsekwencji powoduje, że ciężar opłaty ostatecznie spoczywa na odbiorcy prywatnym.

W celu umożliwienia realizacji procesu naliczania i pobierania opłat reprograficznych wprowadzono tzw. obowiązek informacyjny. W zakresie swojej działalności organizacja zbiorowego zarządzania* upoważniona do pobierania opłat może domagać się od przedsiębiorcy udzielenia informacji oraz udostępnienia dokumentów.

Następnie podział (repartycja) zainkasowanych kwot dokonywana jest również przez te organizacje.

Opłaty pobierane są od wszystkich obłożonych nimi urządzeń i przedsiębiorców, w imieniu wszystkich twórców, ale pieniądze nie trafiają do wszystkich autorów utworów, z których skorzystano w ramach dozwolonego użytku..

Organizacje same przyznają, że nie ma możliwości wskazania, które konkretnie utwory są przedmiotem zwielokrotniania, ani ile dokładnie wykonano kopii dzieła – można te dane określić jedynie w przybliżeniu (na podstawie badań statystycznych prowadzonych w określonych punktach). W konsekwencji pieniądze mogą zostać wypłacone tylko temu autorowi, którego utwór został opublikowany w konkretnym okresie przez konkretnego wydawcę. Natomiast „w celu zachowania realnej wartości dokonywanych wypłat” – organizacja określa próg procentowy, który musi zostać przekroczony, aby wydawca został uwzględniony w podziale opłat – zatem nie każdy autor otrzyma pieniądze.

*organizacje zbiorowego zarządzania prawami autorskimi i pokrewnymi, to takie rodzaje stowarzyszeń, które zgodnie z polską ustawą o prawie autorskim uczyniła swoim statutowym zadaniem zbiorowe zarządzanie i ochronę powierzonych im praw autorskich lub praw pokrewnych oraz wykonywanie uprawnień wynikających z ustawy; w Polsce mamy obecnie 14 ozz i jest to np. ZAIKS, SAWP, STOART, KOPIPOL.